Bij de eerste bezichtiging was het gelijk raak’, vertelt Monique. ‘We kwamen echt thuis. Er is door de vele eigenaren van het eeuwenoude pand nooit veel aan onderhoud gedaan. Alleen is rond 1970 de kap vervangen, omdat er boktor in het hout zat. De verschillende puntdaken van de opeenvolgende bouwdelen zijn toen samengetrokken tot één groot plat dak. Dat gaf voor ons de doorslag. Want op dit dak konden wij ons doel verwezenlijken’, zo vertellen Art en Monique. ‘Vaak hoor je dat oude woningen duur zijn in het gebruik, omdat ze niet te verwarmen zijn. Wij wilden laten zien dat het ook anders kan.’

Duurzaam

Het was maar goed dat het stel zo’n goed gevoel had bij het huis, want er moest nog heel wat gebeuren om het bewoonbaar te maken. Laat staan, duurzaam bewoonbaar. Uitgangspunt was om het huis milieuvriendelijk te isoleren en zelf op een duurzame manier de energie op te wekken voor verwarming en elektriciteit. Samen met energie-installateur John van Dam uit Vessem werd een plan uitgedacht. Vervolgens werden drie erkende restauratiebedrijven uit de buurt voor een kennismaking uitgenodigd. Met Bouwbedrijf Hoffman uit Beltrum klikte het meteen. ‘Projectleider George Meijer begon bij binnenkomst direct met het plaatsen van enkele stutten’, zo herinnert Monique zich de eerste ontmoeting. ‘Hij maakte zich ernstige zorgen over de doorgezakte ornamenten stucplafonds.’ Deze voortvarende aanpak beviel Monique en Art wel. Daarna bleek dat George niet alleen verstand had van authentiek restaureren, maar ook prima in staat was om de geplande innovaties op het gebied van energiebesparing toe te passen. Samen puzzelden ze net zo lang tot er een goede bouwkundige aanpak lag voor de restauratie, waarin alle wensen waren verwerkt. Het Hof zou een toekomstbestendig duurzaam monument worden.

Isoleren

Als eerste werd het dak geïsoleerd en enkele nieuwe dakramen geplaatst. Op de voorzijde legde het bouwteam de nog bruikbare authentieke pannen terug. Aan de achterzijde kwamen vergelijkbare nieuwe pannen, vakkundig afgewerkt met prachtige loden kepers. Vervolgens ontdeed men de buitenmuren van al het losse stucwerk. Boven meerdere ramen bleken geen lateien te zitten, met scheurvorming als gevolg. Die ontbrekende lateien werden uiteraard alsnog gemetseld. Verder werden de buitenmuren gestraald om een goede hechting van de nieuwe dampdoorlatende stuclaag te bewerkstelligen. Door het verwijderen van de vergane wandbedekking kwamen de bouwsporen eerst goed in het zicht en was duidelijk te zien in welke volgorde het pand in de loop der tijd was opgebouwd. Monumentenambtenaar Willem Hagens van de gemeente Bronckhorst wipte dan ook geregeld aan om de historische verrassingen te inventariseren. De muren kregen aan de binnenzijde een bekleding van leem en Pavatex isolatieplaten. Deze platen kunnen vocht opnemen én afgeven, zodat de vochthuishouding goed blijft. Ook vangt dit materiaal de beweging van de wanden op, hetgeen scheurvorming voorkomt. Als eindafwerking brachten de mannen een leemlaag in kleur aan. ‘Het is belangrijk om de vochthuishouding goed in de gaten te houden’, vertelt Monique. ‘De isolatiewaarden en de gebruikte materialen moeten zorgvuldig op elkaar worden afgestemd. Te veel vocht leeft niet prettig en zorgt bijvoorbeeld voor houtrot.’ Aan de hand van transmissieberekeningen konden de gewenste temperaturen per ruimte worden bepaald. De dikte van de isolatielaag werd hierop aangepast, evenals de keuze voor wand- en/of vloerverwarming per ruimte. De zitkamer herbergt nu een geavanceerde houtkachel, die door herplaatsing van de oude schouw zeer authentiek oogt. De haard ondersteunt in de winter het verwarmingssysteem; met de aan de hete rookgassen onttrokken warmte wordt het water opgewarmd. De ramen hebben aan de binnenzijde nog de originele luiken en zijn voorzien van monumentaal isolatieglas.

Zelfvoorzienend

Het platte dak staat, nauwelijks zichtbaar vanaf de weg, vol met PV-panelen en zonnecollectoren. Met de PV-panelen wordt zonne-energie omgezet in elektriciteit, genoeg om de hele woning van stroom te voorzien. De zonnecollectoren warmen water op, dat wordt opgevangen in twee grote tanks van elk duizend liter, die op zolder staan. De zoldervloer is hiervoor speciaal verstevigd. Een warmtewisselaar organiseert het gebruik van het opgewarmde water, zowel voor de wand- en vloerverwarming als de badkamer en keuken. Dit ingenieuze en gesloten systeem leidt opgewarmd en gebruikt afgekoeld water (vermengd tot de juiste temperaturen) door een web van buizen het huis in. De radiatoren waren eigenlijk overbodig, maar ze zijn om esthetische redenen behouden en opgenomen in het circuit.

Voorbeeldproject

Projectleider George kijkt terug op een bijzonder project, waarin hij mocht samenwerken met betrokken en deskundige opdrachtgevers. ‘De aandacht voor isolatie en innovatieve duurzaamheidsmaatregelen was uniek en kan als voorbeeld dienen voor vele andere monumenten.’ Monique en Art, die nog een hele tijd van dit energieneutrale huis willen genieten, kunnen het alleen maar hopen. ‘We hebben een behoorlijke investering gedaan, de terugverdientijd is ongeveer tien jaar. Maar dat maakt niet uit. Dit monument verdiende een duurzame toekomst en daar hebben wij nu de basis voor gelegd.’

Tips van Monique en Art

1. Monique en Art Schieman zijn direct na aankoop van hun rijksmonument lid geworden van de Monumentenwacht. Het uitvoerige eerste inspectierapport bood een prima basis voor de latere restauratieplannen.
2. Een laagrentende hypotheek van het Nationaal Restauratiefonds vormde de onmisbare financiële steun voor het restauratieplan, waarvan achterstallig onderhoud en herstel een groot deel uitmaakte.
3. Betrek de medewerker van de gemeentelijk afdeling monumentenzorg in een vroeg stadium bij de plannen. Een open houding zorgt voor een goede samenwerking tijdens het restauratieproces, waarin geregeld verrassingen tevoorschijn komen en onverwachte beslissingen moeten worden genomen.
4. Een handige opdrachtgever kan veel geld besparen in het bouwproces. Monique Schieman leverde zelf een grote bijdrage aan de restauratie van de stucplafonds door, in goed overleg met de stucadoor, de ornamenten met mesjes, spateltjes, een boortje én engelengeduld, schoon te krabben. Ook heeft het stel zelf alle leidingen van de muur- en vloerverwarming aangelegd, waarna de professional deze aansloot op het centrale systeem.

Download hier het hele artikel (PDF)